Warunkowe umorzenie postępowania- czyli jak oskarżony może uniknąć wyroku skazującego?

 

1. Co to jest warunkowe umorzenie postępowania?

Warunkowe umorzenie postępowania to jeden ze środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, inaczej określany obok warunkowego zawieszenia wykonania kary oraz warunkowego przedterminowego zwolnienia z kary, jako środek probacyjny. Jest to instytucja stosowana w przypadku tzw. drobnych przestępstw, gdzie niecelowe jest dalsze prowadzenie postępowania karnego i wymierzenie sprawcy kary. Nie oznacza to jednak, że uznaje się tak jakby do popełnienia przestępstwa nie doszło. W istocie, warunkiem zastosowania warunkowego umorzenia postępowania jest uprzednie ustalenie, że do popełnienia przestępstwa doszło, jednak jak się uznaje w orzecznictwie i doktrynie, przypisanie przestępności czynu ma charakter prowizoryczny [1]

 

2. Kto może orzec o warunkowym umorzeniu postępowania?

Kompetentny do orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania jest wyłącznie sąd. Nie może uczynić tego prokurator na etapie postępowania przygotowawczego – co najwyżej prokurator może wystąpić do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania – wręcz, w razie orzeczenia przez rozpoznający tenże wniosek sąd, że nie zachodzą przesłanki zastosowania wobec oskarżonego warunkowego umorzenia postępowania bądź też w przypadku negatywnego przebiegu okresu próby, wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania, zastępuje akt oskarżenia.

 

3. Jakie są przesłanki jego zastosowania?

• Wina i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna – ważne przy tym jest, aby sprawca był zdolny do przypisania mu winy: sprawca musi być dojrzały w rozumieniu prawa karnego (co do zasady w chwili czynu mieć ukończony 17 rok życia) i poczytalny;
• grożąca za przypisywane oskarżonemu przestępstwo nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności – przy czym nic nie stoi na przeszkodzie, aby grożące sprawy przestępstwo zagrożone było także karą grzywny bądź środkiem karnym;
• wobec sprawcy zachodzi pozytywna prognoza kryminologiczna to jest uzasadnione przypuszczenie, że pomimo niezastosowania wobec oskarżonego kary, będzie on przestrzegał porządku prawnego i w przyszłości nie dopuści się przestępstwa. Sąd orzekając warunkowe umorzenie postępowania musi pozytywnie ocenić, że nie zachodzi wobec oskarżonego konieczność oddziaływania na niego w celem zmiany jego zachowania na poprawne;
• poprzednia niekaralność sprawcy – mowa tu o niekaralności za przestępstwo umyślne. Przy czym ważne jest, że zastosowanie wobec oskarżonego uprzednio środka karnego nie zamyka mu drogi do zastosowania wobec niego warunkowego umorzenia postępowania;
• ocenie sądu podlega także dotychczasowy tryb życia oskarżonego – w szczególności chodzi tu o ustalenie, czy oskarżony żałuje popełnia czynu i czy składa obietnice, że w przyszłości nie dopuści się przestępstwa;
• brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu – ustalenie przez sąd, że istnieją podstawy do przypisania popełnienia przez sprawcę przestępstwa;

 

4. Jak długa jest próba?

Okres próby, na jaki orzeka się warunkowe umorzenie postępowania, wynosi do 3 lat. Z czego początek biegu terminu okresu próby zaczyna od dnia uprawomocnienia się orzeczenia to oznacza następny dzień do dniu upływu na wniesienie środka zaskarżenia.

 

5. Z czym może się wiązać warunkowe umorzenie postępowania?

 

W tym zakresie sąd ma szerokie spektrum możliwych do zastosowania środków. Ich zastosowanie jest zależne od uznania sądu. W pierwszej kolejności sąd może poddać oskarżonego pod dozór, który może sprawować kurator sądowy, osoba godna zaufania lub stowarzyszenie, organizacja, do której zadań należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Co więcej, obok dozoru sąd jest uprawniony do orzeczenia obowiązków, o których mowa w art. 72 § 1 k.k. – to znaczy obowiązków w okresie próby. Dla przykładu wskazać należy, że należą do nich m.in.: obowiązek informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających, obowiązek poddania się terapii, powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym. Ponadto, sąd jest uprawiony do zastosowania wobec oskarżonego jeszcze dwóch środków karnych – mianowicie – zakazu prowadzenia pojazdów (od roku do 2 lat) oraz świadczenia pieniężnego.

 

6. A co jeśli oskarżony nie będzie przestrzegał porządku prawnego?

 

Otóż, następuje podjęcie warunkowo umorzonego postępowania. W pewnych przypadkach sąd musi podjąć warunkowo umorzone postępowanie, w pewnych zaś jest to tego wyłącznie uprawiony.

Zatem kiedy sąd jest obowiązany do podjęcia warunkowo umorzonego postępowania? Wówczas gdy sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne i za owo przestępstwo zostanie prawomocnie skazany.

Jednakże gdy w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, uchyla się od ustanowionego nad nim dozoru, uchyla się od wykonania nałożonego na niego obowiązku lub środka karnego, to wtedy sąd ma możliwość podjęcia warunkowo umorzonego postępowania. Rozszyfrowując te przesłanki tytułem przykładu należy wskazać na sytuacje, gdy oskarżony w okresie próby dopuszcza się innego przestępstwa, narusza normy prawa – przy czym nie jest konieczne, aby były to wyłącznie normy prawa karnego. Należy przy tym pamiętać, że warunkowo umorzone postępowanie może być podjęte na nowo nie tylko w okresie próby – może być ono podjęte również w okresie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, jednakże przyczyny podjęcia warunkowo umorzonego postępowania muszą wystąpić w okresie próby.

 

7. Co się dzieje z warunkowo umorzonym postępowaniem w przypadku jego podjęcia?

Otóż tak podjęte postępowanie toczy się na nowo na zasadach ogólnych.

Warunkowe umorzenie postępowania z reguły dla sprawcy „drobnego przestępstwa”, rozumiejącego naganność swojego zachowania, może stanowić dobrą drogę do uniknięcia sankcji karnej i piętna bycia skazanym, zatem warto znać jego podstawowe założenia.

 

[1] Tak: A. Zoll w: W. Wróbel (red.), A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Tom II. Część II. Komentarz do art. 53 – 116, wyd. V, uwaga nr 5 do art. 66 k.k. oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 maja 2000 r., P 1/99.