Odpowiedzialność małżonków a zobowiązania podatkowe

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania podatkowe

„Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”. Któż nie kojarzy tego słynnego cytatu autorstwa Benjamina Franklina? Co prawda na rozmowy o rozrządzeniach mortis causa przyjdzie czas w kolejnych wpisach, to tym razem po krótce postaram się przybliżyć wpływ wspólności majątkowej małżeńskiej na odpowiedzialność podatkową.

Odpowiedzialność osobista i nieograniczona:

Na gruncie prawa podatkowego zasadą jest odpowiedzialność osobista podatnika, która ma nieograniczony charakter. Za powstałe zobowiązania podatkowe, podatnik odpowiada całym swoim majątkiem – zarazem aktualnym, jak i przyszłym. Chodzi tu przede wszystkim o prawo własności podatnika co do ruchomości (np. samochód, sprzęt elektroniczny, biżuteria itp.), jak i nieruchomości, a także wszelkie inne przysługujące mu prawa majątkowe, w tym wierzytelności, udziały i akcje w spółce prawa handlowego, prawo użytkowania wieczystego i inne.

Odpowiedzialność we dwoje

W przypadku podatnika zawierającego związek małżeński, bądź w takim związku pozostającego, odpowiedzialność na gruncie prawa podatkowego zmienia swój charakter. Odpowiedzialność podatkowa ulega rozszerzeniu. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe pozostającego we wspólności majątkowej małżeńskiej podatnika, będzie obejmowała już nie tylko jego majątek osobisty, lecz także majątek wspólny podatnika i jego małżonka.

Przyjęcie konstrukcji współodpowiedzialności małżonków jest konsekwencją istnienia między małżonkami wspólności majątkowej, która powstaje z mocy prawa w chwili zawarcia związku małżeńskiego, o ile małżonkowie nie zdecydowali się na zawarcie jednej z umów majątkowych małżeńskich, graniczącej lub wyłączającej wspólność majątkową małżeńską.

Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność małżonka podatnika za zaległości podatkowe nie ma takiego samego charakteru jak odpowiedzialność samego podatnika. Wszak, współodpowiedzialny za zaległości podatkowe małżonek nie jest podatnikiem. Stąd jego odpowiedzialność ma o tyle ograniczony charakter, że obejmuje wyłącznie prawa majątkowe należące do majątku wspólnego małżonków, a nie dotyczy majątku osobistego małżonka.

Nadto współodpowiedzialny małżonek nie jest w stosunku do organów podatkowych traktowany jako osoba trzecia. Oznacza to, iż jego odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe drugiego małżonka powstaje z mocy prawa i nie jest konieczne wydanie w stosunku do współodpowiedzialnego małżonka odrębnej decyzji. A co więcej, odpowiedzialność małżonka podatnika nie ma co do zasady charakteru solidarnego.

Konsekwencją nieregulowania zobowiązań podatkowych przed podatnika, jest obawa przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Do prowadzenia egzekucji, odbywającej się na zasadach określonych ustawą z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu  egzekucyjnym w administracji, konieczne jest wystawienie przez organ podatkowy tytułu wykonawczego na oboje małżonków.

Zwolnienie od odpowiedzialności

Skoro odpowiedzialność za zaległości podatkowe małżonka podatnika jest konsekwencją istnienia wspólności ustawowej małżeńskiej, to odpowiedzialność małżonka wygasa z chwilą ustania wspólności majątkowej. Może to nastąpić poprzez zawarcie w czasie trwania małżeństwa umowy majątkowej małżeńskiej, ustanawiającej rozdzielność majątkową, dojdzie do zniesienia wspólności majątkowej na mocy prawomocnego orzeczenia sądu (tu odnośnik do poprzedniego art.). Odpowiedzialność małżonka podatnika za jego zobowiązania podatkowe odpadnie również wówczas, gdy uprawomocni się orzeczenie o ustanowieniu separacji, jeden z małżonków zostanie ubezwłasnowolniony bądź też zostanie ogłoszona jego upadłość.

Od odpowiedzialności nie tak łatwo uciec

Do wyobrażenia jest taka sytuacja, gdy z uwagi na piętrzące się zaległości podatkowe, małżonkowie obawiając się niekorzystnego dla nich powodzenia postępowania egzekucyjnego, decydują się na zawarcie umowy majątkowej o wyłączeniu lub ograniczeniu wspólności majątkowej.

Ten sposób uciekania od odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe okaże się jednak nieskuteczny. Pamiętać należy, że ograniczenie, wyłączenie lub ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej będzie daremne dla zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, ograniczającej lub wyłączającej wspólność ustawową małżeńską, sądowego zniesienia wspólności na mocy prawomocnego orzeczenia sądu, wydania orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu małżonka bądź uprawomocnienia się orzeczenia ustanawiającego separację.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie ma skutkuje jednak wyłączeniem odpowiedzialności małżonka podatnika. Z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, małżonek odpowiada za zaległości podatkowe jako osoba trzecia.

Wpływ rozwodu na odpowiedzialność

Tożsamo jest z małżonkiem rozwiedzionym. Na gruncie przepisów prawa podatkowego, rozwiedziony małżonek traktowany jest jako osoba trzecia. Jego odpowiedzialność nie ulega wyłączeniu, lecz jedynie zmienia swój charakter. W miejsce odpowiedzialności majątkowej małżonków, wchodzi odpowiedzialność osobista. Oznacza to tyle, że rozwiedziony małżonek odpowiada za zaległości podatkowe swojego byłego małżonka całym swoim majątkiem. Co by nie było tak straszno, jego odpowiedzialność ma charakter ograniczony do wysokości wartości przysługującego mu udziału. Modyfikacja w odniesieniu do odpowiedzialności małżonka rozwiedzionego polega także na powstaniu solidarności dłużników – za zobowiązania podatkowe małżonek rozwiedziony odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem.

Rozwód w trakcie postępowania podatkowego

Do przeanalizowania pozostaje kwestia prawomocnego orzeczenia rozwodu w trakcie trwania podstępowania podatkowego lub postępowania egzekucyjnego. Zdaje się , że przed uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego, odpowiedzialność małżonka nie ulega modyfikacji. Zaś po uprawomocnieniu się rozwodu organ podatkowy winien stosować reguły odnoszące się do małżonka rozwiedzionego. Nieco inaczej sprawa wygląda w sytuacji, gdy z uwagi na zaległości podatkowe doszło do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. Wówczas małżonka rozwiedzionego należy traktować tak jak małżonka pozostającego we wspólności majątkowej aż do czasu zakończenia postępowania egzekucyjnego .

Współdziałanie małżonków w prowadzeniu działalności gospodarczej

Jeszcze inaczej kształtuje się kwestia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe małżonka współdziałającego z podatnikiem w prowadzeniu działalności gospodarczej. Za zobowiązania powstałe w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, małżonek współdziałający odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie wraz z podatnikiem. Warunkiem odpowiedzialności jest współdziałanie z podatnikiem w prowadzeniu tej działalności i osiąganie z tego tytułu korzyści.