Potrącenie zwane potocznie kompensatą, rozliczeniem jest typowym sposobem spłaty zobowiązań gdy pozostajemy względem kontrahenta jednocześnie wierzycielami i dłużnikami.  Często jest stosowane gdy kontrahent nie ma środków na zapłatę swoich zobowiązań, a wykonał dla nas określone kwotowo usługi bądź sprzedał towaru. 

Tak określoną instytucję reguluje art. 498 § k.c., który stanowi: 

• 1.

Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

• 2.

Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

 Artykuł 498 § 1 k.c. przewiduje – choć nie jest to w nim ujęte wprost, iż przedmiotem potrącenia mogą być wierzytelności istniejące i bezsporne.

 Potrącenie musi spełniać dwa warunki: rzeczywistego istnienia obu wierzytelności i wzajemności w ich umorzeniu. Z natury prawnej kompensaty umownej wynikają dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze, istnienie wierzytelności podlegających kompensacie podlega udowodnieniu na warunkach określonych przez prawo procesowe. Po drugie zaś, skoro strony mogą w sposób dowolny określić zakres kompensaty, i zakres ten określą, będzie on dla nich wiążący. Oznacza to, że skuteczność oświadczeń składanych w tym przedmiocie będzie uzależniona od tego, czy odpowiadają one umowie (wyrok SN z 23.10.2007 r., III CSK 106/07).

Sytuacja jest zgoła odmienna gdy nasz kontrahent jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego. W takiej sytuacji  potrącenie jest wprost wyłączone wobec brzmienia art. 505 pkt. 4 k.c., który znajduje odesłanie do prawa restrukturyzacyjnego, a to  art. 253 pkt. 1  w zw. z art. 273. 

Art.  253. Stanowi o warunkach dopuszczalności potrąceń wzajemnych wierzytelności:

 Od dnia otwarcia przyspieszonego postępowania układowego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu przyspieszonego postępowania układowego potrącenie wzajemnych wierzytelności między dłużnikiem i wierzycielem jest niedopuszczalne, jeżeli wierzyciel:

1)stał się dłużnikiem dłużnika po dniu otwarcia przyspieszonego postępowania układowego;/…/

Ustawa zakazuje zatem dokonania potrącenia, gdy wierzyciel stał się dłużnikiem restrukturyzowanego dłużnika po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, a jego wierzytelność powstała przed dniem otwarcia.

Wobec powyższego dopuszczalne jest potrącenie wierzytelności wzajemnych, jeśli w szczególności :

1. obie istniały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarówno co do wierzyciela mającego wierzytelność do potrącenia, jak i do dłużnika;
2. obie powstały po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
3. wierzytelność dłużnika do wierzyciela istniała przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, a wierzytelność wierzyciela do dłużnika powstała po otwarciu postępowania.

Suma summarum – prostu z pozoru sytuacja kombinuje się zależnie od sytuacji formalnej – restrukturyzacji naszego kontrahenta.