Ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej na żądanie jednego  z małżonków

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, o ile świeżo upieczeni małżonkowie nie zdecydują się na zawarcie jednej  umów majątkowych małżeńskich (potocznie i w zbytnim uproszczeniu nazywaną po prostu intercyzą) z mocy prawa powstanie ustrój ustawowej wspólności małżeńskiej. Od tej chwili przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa będą stanowiły wspólność łączną (bezudziałową) obojga małżonków, co oznacza, że prawo własności tychże przedmiotów przysługuje obojgu małżonkom, jednakże bez określenia udziału przynależnego każdemu z nich (podobną konstrukcje „udziałów” mamy w przypadku spółki cywilnej). Dodatkowo w skład majątku wspólnego żony i męża wejdą:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę (istotne jest by wynagrodzenie zostało już wypłacone małżonkowi bądź przelane na rachunek bankowy małżonka oraz uważane z tożsame z wynagrodzeniem za pracę, bo pełniącą w rodzinie tę samą funkcję ekonomiczną – renta inwalidzka, emerytura, zasiłek dla bezrobotnych [1]) i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (w tym w szczególności z prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej, z tytułu udziału w zysku wypracowanym przez spółkę);
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków (tytułem przykładu wskazać można dochody z tytułu najmu nieruchomości, należącej do majątku obojga małżonków, oprocentowanie środków zgromadzonych na rachunku bankowym małżonków);
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Może się tak jednak zdarzyć, iż w miejsce ustroju wspólności ustawowej, mającej na celu wzmocnienie rodziny i zapewnienie jej stabilizacji materialnej, pojawi się przymusowy ustrój małżeński – rozdzielność majątkowa. Przymusowy ustrój majątkowy w postaci rozdzielności majątkowej kształtuje stosunki majątkowe małżeńskie na skutek:

1. orzeczenia sądu uwzględniającego żądanie jednego z małżonków (art. 52 § 1 k.r.o.)
2. orzeczenia sądu uwzględniającego żądanie wierzyciela jednego z małżonków (52 § 1a k.r.o.)
3. ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków
4. ogłoszenia upadłości jednego z małżonków
5. bądź orzeczenia separacji (art. 54 § 1 k.r.o.)

Na potrzeby kolejnego edukacyjnego wpisu, bliżej przybliżymy naszym Klientom ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków.

Podstawę takiego żądania stanowi art. 52 § 1 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy o następującym brzmieniu:

„Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej”

Kiedy?

Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie jest ograniczone terminem. Każdy z małżonków może wnieść o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej w każdym momencie trwania małżeństwa. Osobą uprawioną do wystąpienia z takim żądaniem jest każdy z małżonków, co oznacza osobę już, jak i jeszcze pozostającą w związku małżeńskich. Oznacza to, rozdzielność majątkowa nie może być ustanowiona, jeżeli z żądaniem jej ustanowienia wystąpią jeden z narzeczony chcąc ustanowienia rozdzielności na przyszłość (pro futuro) – chcąc tak uregulować stosunki majątkowe w przyszłym małżeństwie narzeczeni winni zdecydować się na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej wprowadzającej ustrój rozdzielności majątkowej lub ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków). Ponadto, rozdzielność majątkowa nie zostanie ustanowiona, nawet z datą wsteczną, jeżeli żądanie jej ustanowienia zostało zgłoszone po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego [1].

Jednak, uznaje się, że nie ma przeszkód przed ustanowieniem przez sąd rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, gdy co prawda toczy się spraw o rozwód, jednakże nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok rozwiązujący małżeństwo. Jest to o tyle uzasadnione, iż ustanowienie rozdzielności majątkowej ma na celu ochronę interesów majątku wspólnego nierzadko bardzo skonfliktowanych małżonków.

Co musi być spełnione?

Okolicznością uzasadniającą ustanowienie rozdzielności majątkowej jest istnienie ważnych powodów. Pojęcie to jest bardzo pojemne, co można uznać za celowy zabieg ustawodawcy, który chce aby okoliczności które przemawiają za ustanowieniem rozdzielności były oceniane  przez pryzmat każdego konkretnego małżeństwa. Chodzi o wystąpienie takich okoliczności, które pozwalają na przyjęcie, iż ustrój wspólności ustawowej przestał spełniać swoje cele.

Żądanie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej w zasadzie jest zarezerwowane dla sytuacji, gdy niemożliwe jest zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków przed notariuszem. Dzieje się to wtedy, gdy jeden z małżonków odmawia zawarcia takiej umowy i udania się do rejenta.

Z praktyki orzeczniczej wynika, iż sądy najczęściej orzekają rozdzielność majątkową w sytuacji gdy, zachowanie jednego z małżonków poważnie zagraża interesom majątkowym drugiego małżonka lub szerzej całej rodziny, na przykład trwoniąc pieniądze, prowadząc niegospodarczy tryb życia, lekkomyślnie zaciągając kredyty, nie dopuszczając małżonka do zarządu majątkiem wspólnym jak i wtedy gdy konflikty i liczne nieporozumienia pomiędzy małżonkami uniemożliwiają lub poważnie utrudniają sprawowanie zarządu majątkiem wspólnym, jak podejmowanie sprzecznych ze sobą decyzji dotyczących jego samego przedmiotu [2]. Ponadto, wskazuje się ze ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd jest uzasadnione w przypadku pozostawania małżonków w separacji faktycznej [3] czyli życiem małżonków w rozłączeniu, pomimo dalszego formalnego pozostawania w związku małżeńskim. Sąd jest jednak zobowiązany do zbadania, czy ustanowienie rozdzielności majątkowej nie doprowadzi do pogłębienia i utrwalenia kryzysu małżeńskiego, a efekcie do pogłębienia trudności istniejących w małżeństwie [4].

Dodatkowo, podkreślić należy, iż za uzasadnioną przyczynę ustanowienia rozdzielności przez sąd nie uznaje się istnienia obawy przed powstaniem w przyszłości zadłużeń związanych z prowadzeniem przez jednego z małżonków działalności gospodarczej [5].

Kiedy powstaje rozdzielność majątkowa małżeńska?

Dzień, z którym powstaje rozdzielność majątkowa małżeńska jest oznaczony w wyroku sądu. Najczęściej będzie to jeden z dni pomiędzy dniem wytoczenia powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej a dniem wydania wyroku ustanawiającego rozdzielność [6]. Zupełnie wyjątkowo, jest możliwe aby rozdzielność majątkowa została ustanowiona na dzień sprzed daty wytoczenia powództwa. Jest to zarezerwowane dla nadzwyczajnych przypadków, jakich jak długotrwała separacja faktyczna [7].

 

Skutki:

Konsekwencją orzeczenia przez sąd rozdzielności majątkowej jest ustanie ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej, w charakterze bezudziałowym. Przestaje istnieć majątek wspólny małżonków, zaś zarazem żona, jak i mąż zachowują swój majątek osobisty, w skład którego wchodzą przedmioty nabyte przez niego zarazem przed powstaniem wspólności majątkowej małżeńskiej, jak i po jej ustaniu. W szczególności zmienia się charakter majątku, oznaczanego dotychczas jako majątek wspólny obojga małżonków. Ustanowienie rozdzielności majątkowej nie oznacza wyłączenia współwłasności małżonków nad przedmiotami, które weszły w skład majątku wspólnego, ale jedynie zmianę ich charakteru. Ze wspólności o charakterze łącznym, zmienia się we współwłasność o charakterze ułamkowym, co do której zastosowanie znajdzie mocą odesłania na podstawie art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1035 k.c.,  art. 199 k.c. i następne, regulujący współwłasność w częściach ułamkowych.

Kolejno, konsekwencją ustanowienia rozdzielności majątkowej jest modyfikacja odpowiedzialności za zobowiązania jednego z małżonków, jak i utrata możliwości wspólnych rozliczeń przed urzędem skarbowym.

Pamiętać jednak należy, iż ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej stanowi jedynie fragmentaryczne uregulowanie sytuacji pomiędzy małżonkami, dotyczy wyłącznie sfery finansów. Pomimo ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków jest nadal obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania wspólnie założonej rodziny, w tym do wypełniania obowiązku alimentacyjnego względem wspólnych niesamodzielnych dzieci, jak i siebie nawzajem. Rozdzielność majątkowa nie wyłącza obowiązku małżonków, wynikających z faktu założenia przez nich rodziny.

Koszt:

Żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej na mocy orzeczenia sądu jest obarczone koniecznością uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 200,00 zł.

adwokat Maciej Przysucha,

apl. adwokacki Ewelina Piech,

[1] E. Skowrońska – Bocian w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, J. Wierciński (red.), LEX.

[2] Tamże.

[3] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 styczna 2008 r., II CSK 112/04, LEX.

[4] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2000 r., I CKN 320/00, LEX.

[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1997 r., I CRN 105/96, LEX.

[6] E. Skowrońska – Bocian (w:) Kodeks…, LEX.

[7] Tamże.